eki

Qaraqalpaqsha (kaa)

Morfologiyalıq hám sintaksislik qásiyetleri

sanlıq, e-ki

Leksikalıq mánileri

Bir menen úshtiń arasındaǵı sanaq san. • Eki qolına eki shelekti kóterip qıltıldap kiyatır (T. Qayıpbergenov). Sáwle ketkeli Erjannıń eki kózi jolda boldı (S. Xojaniyazov). Elmurattıń eki ǵana ulı bolǵan (J. Aymurzaev).
Eki boy, eki jaǵa — eki qaltalı, tárepi. • Ámiwdáryanıń eki jaǵası qalıń toǵaylıq (B. Bekniyazova). Kókózektiń eki boyı qayırlı, Zalım baylar Kókózekten ayırdı (Ótesh).
Eki átirap — dógerek, aylana. • Eki átiraptaǵı jupar iyisli kók ósimliklerdi birim-birim kózinen ótkeredi (J. Aymurzaev).
Eki ernek — tárep, jaǵa, qaptal. • Kanaldıń eki ernegine asılıp, taǵı órge qaray júzedi (J. Aymurzaev).
Eki hádiyse — waqıya, jaǵday. • Kitap, jurnallar jóninde Aysánemniń eki hádiyse yadında bar (J. Aymurzaev).
Eki dún'ya — a) eki dáwir. • Aysánemge bul jerde atasınıń eki dún'yanı salıstırıw shın júreginen sóylegeni unaǵan edi (J. Aymurzaev).
b) awıs. • O dún'ya, bu dún'ya. ..jolbarıstıń júregin bir tislesem, eki dún'yada ármanım joq («Máspatsha»).
Eki júzli — a) birewge bılay, birewge olay sóylewshi adam, ótirikshi. • Eki ortada men eki júzli bolıp, baxtıma naǵız qara tigildi, — dep Uǵıl kempir qorlıǵı kelip jılamsıradı (A. Bekimbetov).
b) eki jaǵında da júzi bar pıshaq. • Eki júzli qanjar eken qayralǵan (Sh. Artıq). Eki awız azǵana gáp, kishkene sóylesik, azıraq pikir. Dayısınıń jalǵızınan eki awız sózin ayasın ba? (Ó. Ayjanov).
Eki ayrı -asha. • Ana tawdıń kún shıǵar eteginde kulannıń jiligin qaq jarıp shıqqan bir túp ushı eki ayır jalǵız jıńǵıl bar (qq.x.e.).
Eki júzlilik — eki júzli bolıw. • Kernskiy basqarǵan waqıtsha húkimettiń eki júzliliginen diyqanlar birotala bezdi hám onıń húkimet aǵzaların tutqınǵa aldı.
Eki ortada — arada, aralıqta. • Jeńil minezliliginen paydalanıw eki ortada onıń áweresin shıǵardı (J. Aymurzaev). Eki payda — eki ese túsirim. • ...meniń pámimshe, biy usı lawdan eki payda kórip atır (K.Sultanov).
Eki ushlı — gúmilji, gúmanlı, belgisiz. • — Áy qáydem,... — dep Qosıbay ishinen balasın jaqsı kórip tursa da, hayalınıń aldında sır bergisi kelmey, eki ushlı juwap qaytardı (K. Sultanov).

Derekler

QARAQALPAQ TILINIŃ TÚSINDIRME SÓZLIGI. Jeti tomlıq. Nókis, «Qaraqalpaqstan» baspası, 2023-jıl.