A
1. Qaraqalpaq álipbesiniń birinshi háribi. “A” deseń ayaǵın, “T” deseń tayaǵın kóteredi (qq.x.n).
2. Tirkewish. Ol ketti a men qayttım.[1]
3. Dawıslaw, ún shıǵarıw, dawıs beriw, maqullaw, tańlanıw sezimlerin ańlatadı. A... solay ma?[2]
2. ling. Qaraqalpaq tilinde ashıq, juwan dawıslı eziwlik ses. Til tutası menen keyin sheginip, til túbiniń jutqınshaq diywalına jaqınlasıwı, til artınıń kóteriliwi, tildiń aldınǵı bóliminiń túsińki bolıwı, jaqtıń keń ashılıwı arqalı a foneması jasaladı (Házirgi qaraqalpaq tili. Fonetika).
3. Dáneker. Saparov men bolaman, a mınaw − joldas Fedetov (Sh.Seytov).
4. Oy-pikirdi sanap kórsetkende birinshi, áwelgi degendi bildiredi. Daralıq sanlar ekige bólinedi: a) túbir sanlar; b) dórendi sanlar (Házirgi qaraqalpaq tili);
5. t.s. “Áy!”, “Háy!”, sózlerine mániles, birewdiń názerin awdarıw ushın aytılatuǵın ses. A, patshayım, patshayım, Ketti meniń talayım (Qaraqalpaq folklorı); A, al, mollekeń endi ráwiyat aytadı, − dep Aman oǵan jaqınlay tústi (M.Nızanov).
6. Qorqqanda yamasa qattı albıraǵanda aytılatuǵın ses. A-a-a-a! Misli tereń suwǵa súńgip, demi tawsılǵanda suw betine “zońq” etip shıqqan adam kibi bir zamat oylar teńiziniń qushaǵınan bosanǵan qariya állenemirde ózine keldi (K.Kárimov).
7. Tańlanıwda aytılatuǵın ses. Yapırmay, a! Oylamaǵan waqıya ǵoy mınaw! (M.Nızanov); A-a, aytarıń bar ma? (K.Sultanov);
8. Soraw mánisinde qollanılatuǵın tanlaq. Jurtqa qaysı betiń menen qaraysań, a? (M.Sholoxov); Kelgen biylerdiń biynoqıyasın aytıp tanıstırıwdı umıtpaysız ǵoy, a? (T.Qayıpbergenov).[3]
9. A vitamini. med. A vitamini adam kóziniń qábiletin jaqsılaydı (Farmakologiya).
10. A degende. Dáslep, áwel. A degende ayaǵın kóteredi (Qaraqalpaq folklorı).
11. A degennen. Birden, tosattan. A degennen janıwar tikke shaptı topılımǵa (Qaraqalpaq folklorı).
12. A degenshe. Jıldam, tez, hápzamatta. A degenshe attıń shańı aspanǵa kóterildi (Qaraqalpaq folklorı).
13. “A” dese “Má” deytuǵın. awızeki. a) Qarsılasıp aytısa ketetuǵın, dás bermeytuǵın, betke shabar. Onıń “a” dese “má” deytuǵın qıńır minezi bar; b) Tapqır, ziyrek. Ol “a” dese “má” dep jıldam juwap tabatuǵın ziyrek oqıwshı.
14. A, Quday. Allaǵa sıyınıw, jalbarınıw, táwbege keliw. A, Quday, toba, jala bálesinen saqlaygór! (Qaraqalpaq folklorı); Kúni-túni Alladan ráhmet tilep, a-Quday menen jasap, búgingi jarqın kúnlerge jetip, jaslarǵa bilgen-túygenin násiyatlap otır (G.Esemuratova).[4]
Derekler
[redaktorlaw]- ↑ Қарақалпақ тилиниң түсиндирме сөзлиги. Төрт томлық. I-том. А-Б. 18 бет.
- ↑ Қарақалпақ тилиниң түсиндирме сөзлиги. Төрт томлық. I-том. А-Б. 18 бет.
- ↑ Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi. Jeti tomlıq. Birinshi tom A-B. 19-bet.
- ↑ Qaraqalpaq tiliniń túsindirme sózligi. Jeti tomlıq. Birinshi tom A-B. 19-bet.